CO SKRYWAJĄ WROTA KANTAKA?
WHAT DOES THE KANTAK GATE HIDE?
Twardy jak skała! To stwierdzenie najlepiej oddaje nasze postrzeganie skał jako materii o niezwykłej sile i odporności. I tak też zazwyczaj jest. Sporadycznie zdarza nam się obserwować naturalny rozpad i niszczenie skał. W skali geologicznej j jest to proces zachodzący nieustannie! Nie wszędzie przebiega on z tą samą intensywnością i w ten sam sposób.
Jest to doskonale widoczne w Tatrach, zbudowanych ze starszego trzonu krystalicznego (skały metamorficzne i magmowe) i jego mezozoicznej pokrywy osadowej, na którą w wyniku ruchów tektonicznych nasunięte są z południa jednostki wierchowe (Czerwonych Wierchów i Giewontu). Na jednostki wierchowe z kolei nasunięte są jednostki reglowe: dolna (kriżniańska) i górna (choczańska), zbudowane wyłącznie ze skał osadowych. Serie wierchowe powstały w zbiorniku płytszym, a reglowe w głębszym. Dziś kontaktują ze sobą wzdłuż powierzchni nasunięć i mają budowę płaszczowinową.
UFF… uproszczona geologia Tatr za nami, a teraz stojąc u progu Doliny Kościeliskiej – w Bramie Kantaka, spójrz w stronę grani Tatr i rozejrzyj się wokół.
Rozciągająca się przed Tobą polana – Wyżnia Kira Miętusia (Fig.1) zbudowana jest ze skał powstałych w dolnokredowym zbiorniku morskim (ok. 145–125 mln lat temu). Są to łupki margliste płaszczowiny reglowej dolnej (kriżniańskiej), składające się z bardzo drobnych ziaren kwarcu, minerałów ilastych oraz kalcytu. Na skały te została nasunięta płaszczowina reglowa górna (choczańska), której pozostałością jest blok skalny Bramy Kantaka, zbudowany z masywnych białych i różowych, jurajskich wapieni krynoidowych – skał zbudowanych z elementów szkieletowych liliowców (Crinoidea) (Fig. 2), delikatnych organizmów przytwierdzonych łodygą do morskiego dna. Po śmierci szkielet liliowców ulega rozpadowi, dlatego najczęściej znajdowane są rozłączone człony łodyg (trochity), a nie całe szkielety, które należą do rzadkości.
Fig. 1 Widok na Wyżnią Kirę Miętusią. Fot. Weronika Pratkowiecka
Fig. 2 Budowa liliowców. Crinoids morphology. Grafika Weronika Pratkowiecka: Gary Todd, CC0, via Wikimedia Commons, Huw Williams (Huwmanbeing), Public domain, via Wikimedia Commons.
Obecna postać okolicznych skał jest skutkiem przebiegających tu od milionów lat procesów erozji i wietrzenia.
Podatne na te procesy łupki margliste z łatwością rozmywane były przez wody spływające z gór. W efekcie w miejscu ich występowania powstało podłużne zagłębienie Wyżniej Kiry Miętusiej.
Wapienie krynoidowe Bramy Kantaka, o bardziej zwartej budowie, trudniej ulegają niszczącemu działaniu czynników atmosferycznych oraz wód płynących. Natrafiwszy na takie skały strumienie spływające z gór pokonują je drążąc wąski, V-kształtny przesmyk. Tak powstają strome skalne wąwozy i bramy, których dno pogłębiane jest nieustająco od tysięcy i milionów lat przez rwące wody górskich potoków.
Na polanie często wypasają się owce, może miniecie się na szlaku (Fig. 3)? :)
Fig. 3 Wypas owiec na polanie. Fot. Weronika Pratkowiecka
Słowniczek:
Mezozoik – era dziejów ziemi, dzieląca się na trzy okresy: trias, jurę i kredę, trwająca ok. 186 mln lat.
Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania:
1. Jakiego wieku są skały budujące Bramę Kantaka?
2. Z elementów szkieletowych jakich organizmów zbudowane są skały Bramy Kantaka?
3. Czy w skałach Bramy Kantaka można zauważyć odróżniające się warstwy?
A. Tak, w zachodniej skale Bramy Kantaka jest widoczne uwarstwienie. Warstwy są pochylone w stosunku do podłoża pod kątem ok. 30° i zapadają w kierunku zachodnim.
B. Tak, w zachodniej skale Bramy Kantaka jest widoczne uwarstwienie. Warstwy są pochylone w stosunku do podłoża pod kątem ok. 60° i zapadają w kierunku zachodnim.
C. Skały nie są uwarstwione.
4. Skoro jesteś w tak malowniczym miejscu, uwiecznij tą chwilę zdjęciem z widokiem na Wyżnię Kirę Miętusią.
UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
Hard as a rock! This sentence reflects our perception of rocks as a matter of extraordinary strength and resistance. Occasionally we observe natural disintegration and destruction of rocks. On a geological scale it is a continuous process that does not proceed everywhere with the same intensity and in the same way.
This is well visible in the Tatra Mountains, built of an older crystalline core (metamorphic and igneous rocks) and its Mesozoic sedimentary cover, over which, as a result of tectonic movements, High-Tatric Nappes (Czerwone Wierchy and Giewont) were overthrusted from the south. Onto High-Tatric Nappes, Lower (Krížna Unit) and Upper (Choč Unit) Sub-Tatric Nappes were overthrusted, built exclusively of sedimentary rocks.
Sediments of the High-Tatric Nappes were formed in a shallower reservoir, and the Sub-Tatric in a deeper one. Today they contact with each other along the overthrust surface.
UFF... the simplified geology of the Tatra Mountains is behind us, and now, standing in front of the Kościeliska Valley - in the Kantak Gate, look around.
In front of you appears the mountain clearing - Wyżnia Kira Miętusia (Fig. 2)- which is made of rocks formed in the Lower Cretaceous sea reservoir (approx. 145-125 million years ago) – marly shales of the Lower Sub-Tatric Nappe (Krížna), consisting of very fine grains of quartz, clay minerals and calcite.
Onto Cretaceous marly shales of the Lower Sub-Tatric Nappe -the Upper Sub-Tatric Nappe (Choč Unit) was overthrusted, the remnant of which is the Kantak Gate – rock block, built of massive white and pink, Jurassic crinoid limestones - made of skeletal elements of crinoids (Crinoidea) (Fig. 1), delicate organisms attached by a stem to the seabed. After death, skeletons of crinoids disintegrate on trochites (whole skeletons are rare in fossil).
The current form of the surrounding rocks is the result of erosion and weathering processes that have been going on here for millions of years.
Marly shales, susceptible to these processes, were easily eroded by water flowing down from the mountains. As a result, in the place of their occurrence, a longitudinal depression of Wyżnia Kira Miętusia was created.
Crinoid limestones of the Kantak Gate, with a more compact structure, are less susceptible to the destructive action of weathering and flowing waters. Having encountered such rocks, the streams flowing down from the mountains overcome them, carving a narrow, V-shaped isthmus. This is how steep rock gorges and gates are formed, the bottom of which has been continuously deepened for thousands and millions of years by the rushing waters of mountain streams.
Sheep often graze in the clearing Wyżnia Kira Miętusia, maybe you will pass each other on the trail (fig. 3)?
To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:
1. What age are rocks forming the Kantak Gate?
2. Skeletal elements of what organisms are present in Kantak Gate rocks?
3. Are Kantak Gate rocks stratified (divided into layers)?
A. Yes, there is a visible stratification in the western rock. The layers are inclined towards the ground at an angle of approx. 30° and dip towards the west.
B. Yes, there is a visible stratification in the western rock. The layers are inclined towards the ground at an angle of approx. 60° and dip towards the west.
C. Rocks are not stratified.
4. Since you are in such a picturesque place, capture this moment with a photo
on Wyżnia Kira Miętusia.
WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
Literatura / References:
- Dolina Kościeliska. Śladami badaczy, artystów i wędrowców. Pod redakcją M. Baścik. Wydawnictwo TPN, Zakopane 2006.
- Uchan, A., 2004. Tatry, ich skały osadowe i badania sedymentologiczne. [W:] Kędzierski, M., Leszczyński, S., Uchman A. (red.), Geologia Tatr: Ponadregionalny Kontekst Sedymentologiczny. PolskaKonferencja Sedymentologiczna, VIII Krajowe Spotkanie Sedymentologów, Zakopane: 5–21.
- Wycieczki geologiczne w Tatry. M. Bac-Moszaszwili, E. Jurewicz. Wydawnictwo TPN, Zakopane 2010.
Grafika w tle / Background graphics: Pixabay.com
