Max van Gimborn in Zevenaar #1 Traditional Cache

Deze cache is een onderdeel van 2 caches over Max van Gimborn in Zevenaar.

In het centrum van Zevenaar, aan de rand van een jarenzestig wijk waar de landerijen van Huis Sevenaer beginnen, ligt een tamelijk in zichzelf gekeerd park: de Gimbornhof. De sfeer van het park wordt gedomineerd door hoog uitgegroeide, dicht opeenstaande bomen. Hiertussen bevinden zich (gedeeltelijk drooggevallen) waterpartijen en graslandjes. Zeldzame bomen tref je er vrijwel niet meer aan, wel een grote variëteit aan bomen. Niet getreurd, want er valt veel te zien tijdens een wandeling over de prachtige paden.

Passie voor bomen

Een van de stoffen waaruit inkt werd bereid was boomsappen. Om aan goede grondstoffen voor zijn inkt te komen, bezocht de Emmerikse apotheker en inktfabrikant Heinrich Karl Friedrich von Gimborn (1830-1893) samen met zijn zoon Max Theodor Heinrich (1872-1964) regelmatig boomkwekerijen.

In 1883 legde hij in Emmerik een tuin aan van ongeveer een hectare groot en pootte er de bomen en planten die hij verzamelde. De twintig dennensoorten in de tuin fascineerden Max. Hij besloot zich toe te leggen op het verzamelen en kweken van bomen en dan vooral van allerlei soorten naaldbomen. In 1904 startte Max een inktfabriekje in Zevenaar. In 1907 huurde hij een stuk grond van drie hectare aan de oostzijde van Zevenaar (bij de Babberichseweg). Op dit stuk grond was een erfdienstbaarheid gelegd die bepaalde dat er geen fabriek, geen magazijnen of werkplaatsen en geen woningen met een huurwaarde van minder dan f 300,- mochten worden ingericht. De bepalingen kwamen Van Gimborn goed uit. Hij was van plan om op het terrein voor zich een huis te bouwen en daar omheen een uitgestrekt park aan te leggen voor de collectie coniferen die hij wilde bijeenbrengen. In een notitieboekje beschreef hij hoe hij te werk ging. Hij groef gaten en mat de grondwaterstand. Ook bestudeerde hij de samenstelling van de grond, de hoogteverschillen, de overheersende windrichtingen en vakliteratuur over grondverbetering. Verder kocht hij prikkeldraad, vergeleek prijzen en huurde (soms wel honderd) arbeiders in om de beoogde tuin aan te leggen. De samenstelling van de grond in combinatie met de vochtigheid bepaalde de plant- of boomsoort voor de betreffende plekken. De bestaande waterhuishouding bepaalde het verloop van de sloten. Om de tuin tegen rook van langsrijdende stoomtreinen te beschermen, legde hij aan de west- en zuidzijde windsingels aan. In 1908 liet hij een eerste ontwerp voor zijn park maken. Het is van de hand van een anonieme tuinarchitect uit Düsseldorf. De ontwerper stelde een aanleg in gemengde stijl voor met het huis in de westelijke punt van het scheve, vliegervormige perceel. Van Gimborn begon alvast met het zaaien van allerlei soorten coniferen. Het zaad liet hij uit het buitenland komen. Hij selecteerde op groeivorm (bodembedekkers en dwergvorm) en kleur.

Aanleg van parktuin

In 1909 kocht Max van Gimborn de grond van de familie van Nispen tot Sevenaer voor f 15.000,-. Ook kocht hij er nog twee hectare bij en wel van de Eltener Armenverwaltung, van het bestuur van Höppe Aalmoesstichting te Emmerik en van de familie Heyting, die op de Markt café Centraal had en daarnaast ook een boerderij. Nu had hij de beschikking over vijf hectare, waarvan drie hectare bestond uit klei en twee uit zand. De Berlijnse tuinarchitect Paul Kaihe liet hij enkele ontwerpen maken voor de beplanting en tuinarchitect Friedrich Bauer (1872-1937) voor de voorhof. Intussen correspondeerde hij met diverse deskundigen. De ontwerpen van Kaihe en Bauer vond hij te mathematisch van opzet. Hij vroeg daarom de Berlijnse tuinarchitect J.P. Grossmann (◦ 1877) een nieuw ontwerp maken.

Van Gimborn stond een tuin voor ogen met een bosachtig karakter: een tuin die schilderachtige beelden zou opleveren. Een tuin ook waarin hij coniferen zou kunnen combineren met loofhoutgewassen en vaste planten. Door het gebruik van dwergvormen, loofhout en verschillende soorten coniferen moesten de boomgroepen een grotere diepte krijgen of juist benadrukt worden. De paden mochten niet te dicht langs de randen lopen en moesten door de hele tuin slingeren. Grossman ging bij zijn ontwerp uit van een woonhuis op enige afstand van de openbare weg. Hij combineerde in het park geometrische en landschappelijke elementen. De kapstok voor zijn ontwerp werd gevormd door een systeem van afwisselende waterpartijen verweven met een grotendeels rechtlijnig netwerk van paden. Van Gimborn vroeg Bauer om nog eens naar het westelijk deel van het terrein te kijken en ervoor een beplantingsplan te ontwikkelen. Met Paul Kaihe correspondeerde hij over de beplanting. Van 1910 tot 1912 werd het plan van Grossmann gerealiseerd. Personeel van de Nederlandsche Heidemaatschappij groef vijvers, wierp heuveltjes op, legde paden en bruggetjes aan, plantte de door Gimborn zelf uitgezochte bomen die uit de hele wereld kwamen, vermengde de aarde op diverse plaatsen en verbeterde die met kainit, thomasslakkenmeel en superfosfaat, bracht lupinebeplanting aan en spitte deze later onder als groenbemesting. Bordjes met als opschrift ‘Pas op voor voetangels en klemmen’ waarschuwden om het terrein niet zomaar te betreden. Konijnen en hazen die zich in de tuin waagden, schoot Van Gimborn of zijn tuinbaas af. Omstreeks 1915 waren de plantwerkzaamheden in het park grotendeels gereed. Al gauw vond Van Gimborn het terrein te klein. Ook ontdekte hij dat de Zevenaarse kleigrond niet erg geschikt was voor zijn coniferen, dat er fouten waren gemaakt bij de aanplant, met name van de beschuttingbeplanting, en dat de bomen erg leden onder de rook van passerende stoomtreinen. De sparren werden eigenlijk te snel kaal om goed te kunnen beschutten. Van Gimborn besloot uit te zien naar een nieuw terrein, waarbij geschikte grond voor coniferen centraal moest staan. Hij verkocht de tuin aan de gemeente Zevenaar voor een bedrag van f 1.400,-.

Von Gimborn Arboretum

Van Gimborn bleef uitzien naar een nieuw terrein. In 1924 kocht hij aan de Vossensteinsesteeg in Doorn een 47 hectare groot gebied met zanderige grond. Hierdoor beschikte hij over betere condities voor zijn bomen. Van Gimborn stelde zich voor midden in zijn bomentuin te gaan wonen. Met het oog daarop betrok hij in 1925 alvast een woning in Doorn. Aan tuinarchitect Gerard Bleeker (1882-1956) gaf hij de opdracht om een 'park tevens arboretum' te ontwerpen in Engelse landschapsstijl. Deze stijl kenmerkt zich door slingerende paden, doorkijkjes en landschapselementen als heuvel, waterpartijen en ruïnes.

Gimbornhof: van Juvenaatstuin tot stadspark

De gemeente Zevenaar verkocht in 1926 de nog niet gebruikte grond aan de familie Van Nispen en de tuin van Gimborn, Gimbornhof genoemd, aan de Congregatie van Maria Onbevlekte Ontvangenis te Maastricht voor f 20.000,-. De congregatie liet op het voorste, nog niet beplante stuk van de tuin waar een vijver was, direct aan de Babberichseweg, een juvenaat (een kostschool voor jongens die een priesteropleiding volgden) bouwen: Juvenaat Sint Stanislaus.

De daar aanwezige vijver en rozentuin verdwenen. Het resterende parkgedeelte bleef ongewijzigd. Door de nieuwbouw was het mogelijk om in de plaats van het geprojecteerde woonhuis het nog ontbrekende focuspunt in de parkaanleg tot stand te brengen. Van die mogelijkheid is geen gebruik gemaakt. De broeders van de congregatie zagen dat behoorlijk wat naaldbomen waren doodgegaan, omdat ze het niet uithielden in het zware zavel. In 1954 maakte broeder Maurentius een herbeplantingsplan. Het gebied ten oosten van de cirkelvormige vijver werd hierdoor opener van karakter. Er ontstond een gazon met enkele solitaire bomen, omgeven door dichte randen van sierheesters. Het pinetum (verzameling naaldbomen) veranderde in een arboretum (gemengde bomentuin). In 1969 vertrokken de broeders uit Zevenaar. De Stichting Vormingscentrum Werkende Jongeren Zevenaar-Doesburg kocht het Juvenaat en de Gimbornhof. De Stichting stelde de Gimbornhof open voor publiek, maar was er niet op ingesteld de openstelling te begeleiden. Daarom wilde de Stichting de Gimbornhof aan de gemeente verkopen en voor f 1,-- ruilen met de naastgelegen sportvelden. De toeziend voogd op de Stichting, het Ministerie van Onderwijs, wilde dat de gemeente een toegift van f 50.000,-- zou betalen. De gemeente wilde dat er een voetpad kwam ter verbinding van de Gimbornhof met de Vondellaan. Omdat het voetpad via het sportcomplex zou lopen, kostte dit de school een kwart van het sportveld. Uiteindelijk vonden de partijen elkaar. In 1974 kwam de ruil tot stand. De gemeente stelde Gimbornhof open voor publiek.

In januari 1976 bracht een storm zware schade toe aan een groot aantal bomen. Met behulp van de Werkvoorzieningsschap Midden-Gelderland werden onder leiding van de Dienst Gemeentewerken circa 2.500, waaronder 800 grote, bomen geruimd. Ook werd het park verder uitgedund. Dit was dringend nodig, omdat veel grote bomen op sterven na dood waren en jonge bomen niet konden uitgroeien. De nu aanwezige open stukken werden opgevuld met jonge boompjes en struiken. Een nieuw pad werd aangelegd en een terrein werd ingezaaid met diverse in het wild voorkomende planten en bloemen.

Rijkdom aan flora en fauna

De Werkgroep Leefklimaat Zevenaar maakte in 1978 een inventarisatie van de flora en fauna van de Gimbornhof en ontdekte ruim 50 naaldhoutsoorten en 340 loofhoutsoorten. Ook wist de werkgroep te melden dat van de ongeveer 1.300 plantensoorten die op dat moment in Nederland waren zo’n 25% ervan aan te treffen was in de Gimbornhof. Daaronder bevonden zich enkele zeldzame soorten: mansoor, wrangwortel, gulden boterbloem, boslathyrus, rode bremraap, wilde kaardenbol, akkerkerklokje, heelblaadjes, daslook, vogelmelk en aronskelk. Tenslotte wees de werkgroep op het belang van de Gimbornhof voor vogels. Er broedden ongeveer veertig soorten vogels waaronder de grauwe vliegenvanger, staartmees, holenduif, ransuil, grote bonte specht, torenvalk en boomklever. In maart en april kwamen insectenetende parkvogels als fitis, tjiftjaf, tuinfluiter en zwartkop. In de zomer waren er de vaste bewoners: roodborst, heggenmus, merel, winterkoning en verschillende duivensoorten. En in de herfst bezochten allerlei trekvogels de Gimbornhof.

Geheimzinnig groen eiland

In het park waren eind twintigste eeuw voornamelijk loofhoutgewassen te vinden, waarvan een groot aantal uit de tijd van de eerste aanleg. Er was een relatief gering aantal coniferen en er waren nauwelijks bijzondere soorten. De meeste naaldhoutgewassen die in het park waren te vinden, waren na 1925 aangeplant. Uit de eerste aanleg stamden waarschijnlijk een of meer exemplaren van de nordmannspar, de atlasceder, de Californische cipres, de hinokicipres, de Ierse taxus en de mammoetboom (reuzensequoia, de zwaarste boomsoort van de wereld). Na het vertrek van Van Gimborn naar Doorn met meenemen van een aantal coniferen zijn op de opengevallen ruimten douglassparren en reuzenlevensbomen geplant. Ook zijn in de loop van de tijd wilgen, berken, beuken en inlandse en Amerikaanse eiken aangeplant. Het park bleef nog zeer de moeite waard. Er was een bijzondere katsuraboom met hartvormige bladeren te vinden. Verder waren er enkele zeldzame soorten: de Noorse esdoorn (buitengewoon groot exemplaar), zilveresdoorn (ook opvallend groot), ruwe berk (twee exemplaren van unieke grootte en stamdikte), magnolia hypoleuca en Chinese treurwilg.

Achteruitgang

De laatste decennia ging de Gimbornhof sterk in kwaliteit achteruit. De bezoeker merkte dit direct op. Het park was slecht toegankelijk, er was sprake van achterstallig onderhoud, er werden herhaaldelijk vernielingen aangericht, waardevolle bomen waren in de verdrukking gekomen en het park was min of meer veranderd in een dichtbegroeid bos. Wie ooit iets van het oorspronkelijke ontwerp had gezien, constateerde dat het netwerk van zichtrelaties bijna geheel was verdwenen, omdat de zichtlijnen gedeeltelijk waren dichtgegroeid en omdat knooppunten in het zichtenstelsel waren vervaagd of zelfs verdwenen. Ook constateerde hij dat de formele stijl, gekenmerkt door rechte watergangen en symmetrie, nauwelijks meer herkenbaar was. Het zichtkanaal naar het westen eindigde tegen de toevallig overkomende strook beplanting langs het hek dat het park van het Juvenaatsterrein scheidde. Zichtrelaties met de omgeving ontbraken. Kortom, de structuur van het park was door de uitgroei van beplanting onoverzichtelijk geworden. De onoverzichtelijkheid riep bij sommige bezoekers een gevoel van onveiligheid op. Dit werd nog versterkt, doordat het park een tamelijk gesloten indruk maakte, terwijl de gemeente beoogde dat het een openbaar toegankelijk park was.

Verbeteringsplan

Op 29 oktober 2014 stemde de gemeenteraad unaniem in met een verbeteringsplan dat in vijf tot tien jaar gerealiseerd zou moeten worden. Het behelsde:

1. Een groene fietsverbinding door de Gimbornhof (aan de rand van het park) realiseren van het centrum richting park Horst / Hengelder, waardoor de sociale veiligheid zou kunnen worden verhoogd.
2. Een extra entree maken ter hoogte van de Vondellaan / Guido Gezellestraat om zo een 4 betere relatie te creëren tussen park en woonomgeving.
3. Opener maken van de beplantingsrand aan de noord- en noordwestelijke zijde, waardoor er een interactie zou kunnen ontstaan tussen park en stad.
4. Achterstallig onderhoud wegwerken.
5. Vrijzetten van monumentale bomen, zodat deze mooi blijven en optimaal kunnen groeien.
6. De historische zichtassen terugbrengen.
7. De waterstructuur versterken door deze zichtbaarder te maken. 
8. De aantrekkelijkheid van het park vergroten door deelgebieden (bijvoorbeeld het bamboe eiland).
9. Een plek creëren waar kleine evenementen als natuureducatie, tai chi of een klassiek concert met een kleine groep kunnen plaatsvinden.
10. Een hondenuitlaat creëren in en rond het park.

Zeer de moeite waard

Met het verbeteringsplan is een begin gemaakt. De Gimbornhof is een bezoek zeer waard. Door zijn afwisselende padenstructuur en gevarieerde beplanting is er tijdens een wandeling veel moois te zien. De dichte kruidlaag met een diversiteit aan planten draagt in belangrijke mate bij aan afwisseling en in de beleving van het park. En tenslotte, maar niet onbelangrijk: de uiteenlopende beplanting en de aanwezigheid van droge en natte stukken verschaft zangvogels, kleine zoogdieren, insecten en amfibieën een goed leefgebied.

Auteur: Leen den Besten

2017