Terschellinger Wielen: Formerumer Wiel EarthCache
Terschellinger Wielen: Formerumer Wiel
-
Difficulty:
-
-
Terrain:
-
Size: 
(not chosen)
Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions
in our disclaimer.
Het ontstaan van Terschelling
De Noordzee
Zo'n 10.000 jaar geleden , gaat door temperatuurstijging de ijskap boven Scandinavië smelten. De zeespiegel stijgt. In een tijdsbestek van duizenden jaren ontstaat de Noordzee.
Landvorming
De bodem van de Noordzee loopt heel langzaam op, onder een flauwe helling. Op de bodem is sediment (vooral zand) aanwezig. Dit zijn de voorwaarden voor het ontstaan van een zandkust met duinen. Aan zo'n langzaam oplopende kust ontstaat een branding , die zand van de bodem loswoelt en verder naar de kust voert. Verschillende stromingen op en langs de kust voeren zand van elders mee en deponeren ook dit aan de kust. Er ontstaat een strandwal of schoorwal.
Is de strandwal gesloten en voldoende hoog en stevig, dan wordt het achtergelegen gebied afgesloten van de zee. De achtergelegen gebieden liggen laag en zijn nat. Het aanvankelijke brakke water verzoet. Riviertjes en beken voeren slib (kleideeltjes) aan, er groeit riet en vervolgens zegge. Er zal ook veenvorming gaan plaatsvinden.
Indien de strandwal niet is gesloten kan de zee de achtergelegen gebieden nog bereiken en ontstaat een waddengebied. Ook daar zal zand en slib worden afgezet.
Ongeveer 750 jaar voor Christus is er door het bovengenoemde proces de zogenaamde Noordelijke Strandwal langs het huidige Terschelling en Ameland ontstaan. Omstreeks deze tijd vormen zich op de strandwal duinen en achter de strandwal ontstaan wadplaten door het bezinken van zand en slib (kleideeltjes).
Door veelvuldige hevige stormen worden er op diverse plekken in de strandwal gaten geslagen. De Noordelijke strandwal breekt al voor het begin van onze jaartelling door, waardoor het Borndiep ontstaat.
Dit is het eerste begin van wat later Terschelling gaat heten. Een stukje lage en smalle strandwal met erachter wadplaten en erop oude duinen.
Aan de westkant begrensd door het Vlie, aan de oostkant door het Borndiep, aan de noordkant door de Noordzee en aan de zuidkant een waddengebied met uitgestrekte kweldervlaktes.
Dit kweldergebied overstroomd alleen nog bij hoog water en zal bij laag water droogvallen. Bij elke vloed komen enorme watermassa's via de (zee)gaten het kweldergebied binnen, bij elke eb verdwijnen ze weer. De zeegaten worden breed en diep uitgeslepen door eb- en vloedstroom en in het gebied vormt zich een geulenstelsel om al het water te verwerken. De geulen zijn aanvankelijk breed en diep , maar hoe verder het gebied in , des te smaller en ondieper de geulen worden.
De vloedstroom neemt sediment en zand mee het gebied binnen. Eerst is de stroomsnelheid van de vloedstroom hoog, maar deze neemt geleidelijk af , naarmate de stroom verder het waddengebied inkomt. Is de stroomsnelheid voldoende afgenomen dan bezinken eerst de zwaarste delen: het zand. Op relatief hoog gelegen plekken en aan de voet van de strandwal en de duinenrij is de stroomsnelheid afgenomen tot nul en daar bezinkt het slib.
Dit proces vindt steeds weer plaats. De slibbanken komen steeds hoger te liggen en op deze slibbanken vestigen zich de eerste (kwelder) planten die ook helpen het slib vast te leggen en de landvorming bevorderen.
De vorming van zo'n kweldergebied kan je ook nu nog bekijken. Aan de oostelijke zijde van Terschelling op de Boschplaat is dit proces nog dagelijks aan de gang.
Dijkaanleg en Poldervorming
Hoe hoger de slibbanken kwamen te liggen des te minder kans was er op overstromingen. Uiteindelijk ontstonden er op deze slibbanken door plantensuccessie uitgestrekte graslanden.
De opbouw van het kwelderlandschap is ook in onderstaande illustratie weergegeven.
Vanaf het moment dat Terschelling werd bewoond werd het gevormde nieuwe land gebruikt voor agrarische doeleinden en met name voor de veeteelt . Omdat overstroming met zeewater deze gronden voor tijden weer onbruikbaar zou maken werden al vroeg dijken aangelegd. Eerst werd dit provisorisch gedaan door het maken van een wierdijk (een uit Groot of Smalbladig Zeegras opgebouwde ring bijeengehouden door houten palen die als extra bescherming voor de eigenlijke dijk in het water werd gebouwd) of door wallen van aarde of zand die met zoden waren afgedekt. Pas veel later zijn met de toen beschikbare technische middelen meer betrouwbare dijken gebouwd.
Het ontstaan van wielen
Dijkdoorbraken vinden in de regel op de zwakste plekken in de dijk plaats. Zwakke plekken kunnen ontstaan door door slecht onderhoud maar ook door kwel (voert materiaal uit de dijk af waardoor holtes ontstaan) en door muskusratten ( deze graven gangen).
Holtes en gangen veroorzaken vaak verzakkingen die de stevigheid van de dijk ondermijnen.
Afhankelijk van de sterkte van de dijk en omstandigheden als bv stormvloed en windrichting zijn er door de jaren heen dijkdoorbraken geweest.
Bij een dijkdoorbraak ontstaat onder invloed van het hoge water en de wind een gat in de dijk (het stroomgat) en het kolkende water wordt met grote kracht door dit gat geperst. Hierdoor wordt uit de erachterliggende kwelder het slib en zand tot op grote diepte uitgespoeld. Het resultaat hiervan was een diep, rond gat net achter de dijk waarin water bleef staan na de dijkdoorbraak. Deze doorbraakgaten zijn ook bekend als kolkgaten, waaien of wielen. Omdat de wielen zo diep zijn werd de dijk vaak hersteld om het wiel heen waardoor binnendijkse of buitendijkse wielen ontstonden.
Ontstaan van het Formerumer Wiel
De Kerstvloed was een stormvloed die optrad in de nacht van 24 op 25 december 1717 en grote gevolgen heeft gehad voor de getroffen gebieden aan de Noordzeekust.
De Kerstvloed was het gevolg van een noordwesterstorm, die in de kerstnacht het kustgebied van Nederland, Duitsland en Scandinavië trof. In totaal verdronken ca. 14.000 mensen. Het was de laatste grote overstroming in Noord-Nederland.
Door deze Kerstvloed van 1717 zijn ook op Terschelling op een aantal zwakke plaatsen in de waddendijk doorbraken geweest. Op Terschelling kan zeker in het verleden verzwakking van de dijk hebben opgetreden door slecht onderhoud en ook de verzwakking door kwelwater. Omdat er op Terschelling geen muskusratten voorkomen is verzwakking van de dijken door gangenstelsels niet van toepassing.
Een van de vier doorbraakplaatsen bij de Kerstvloed van 1717 was nabij het dorpje Formerum.
De dijkdoorbraak op deze plaats heeft dus geleid tot het nu nog steeds aanwezige Formerumer Wiel.
Ongeveer 300 jaar na dato ligt er nu een plas met veel open water. De invloed van zout kwelwater is in dit wiel goed merkbaar. Er komen planten voor die je aan de andere kant van de dijk zou verwachten, op de af en toe door zee overspoelde kwelder.
Doordat het wiel open water bevat maar ook door riet goed wordt afgeschermd is het een mooi broedgebied voor vogels als meerkoet en waterhoen.
Naast het prachtige uitzicht op het wiel en de polder heb je ook een prachtig uitzicht over het wad en de waddenzee.
Short English version:
The Formerumer Wheel was created in 1717, by a mass of water breaking through the Waddendijk. This area is kept original and is of high nature historical value.
Hoe kan je deze Earth cache loggen ?
De opdrachten worden:
Vanaf het aangeven coordinaat sta je op de waddendijk en heb je een goed zicht over het Formerumer Wiel.
Om deze Earthcache te kunnen loggen moet je de volgende opdracht uitvoeren en het antwoord aan ons e-mailen via ons profiel:
1. Beschrijf/beredeneer op basis van wat je ziet waarom het hier een wiel betreft en geen ander type water.
Een foto van je team met GPS en op de achtergrond het Formerumer Wiel samen met je log is niet verplicht, maar wordt wel zeer gewaardeerd.
How to log this Earth cache ?
In order to log this earthcache you have to fulfill the following tasks:
From the given coordinate you are positioned on top of the Waddendijk and from there you have a good overview of the Formerumer Wiel.
Please send us the following answer by e-mail using our profile:
1. Describe on the basis of your observation why this is a "wheel"and not any other water feature.
A photo of your team and GPS in front of the Formerumer Wiel together with your log is not required, but is highly appreciated .
Used sources/Gebruikte bronnen:
- Reisgids voor Terschelling door Bauke Boomstra & Piet Lautenbach. ISBN 9023233921
- Website http://www.geologievannederland.nl
- Illustratie: Het ontstaan van een kreekrug, door Sabine van Buuren, Stichting Deltawerken online
- Wikipedia
Additional Hints
(No hints available.)